سيلاب و زمين لغزش جاده چالوس و قطع آب تهران
مهدي زارع
پس از بارندگي شديد و ناگهاني در روز ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ در جنوب البرز و در دره كرج و سيلاب و زمين لغزش ارتفاعات مشرف به جاده كرج-چالوس در استان البرز و در كيلومتر ۲۴ اين جاده حدفاصل تونل ۲ الف و ۲ ب، در پايين‌دست محور سد اميركبير (كرج)، ريزش صخره و سنگلاخ به بستر رودخانه كرج، موجب قطع شدن مسير و البته نرسيدن آب به بخش‌هاي غربي تهران در روزهاي ۱۹ تا ۲۳ خرداد شد. سيلاب و پس از آن وقوع زمين لغزش پديده‌اي است كه در سال‌هاي اخير به ويژه در رويداد‌هاي شديد آب و هوايي در فروردين ۱۳۹۸ و مرداد ۱۴۰۱ نيز تجربه شده و با صدمات و خسارات قابل توجه به اموال و زيرساخت‌ها آسيب وارد كرده است. در سيلاب و زمين لغزش اخير با قطع آب در شهر تهران نيز مواجه شديم. منطقه سيلاب و زمين لغزش خرداد ۱۴۰۲ در جاده چالوس در رشته كوه‌هاي البرز جنوبي و در شمال شهر كرج واقع است. اين منطقه در ۲۸ تير ۱۳۹۴ نيز در سيلاب روستاي سيجان با تلفات ۷ نفري دچار خسارت شد. از عوامل ناپايداري مي‌توان به اخلال در زهكشي طبيعي با توسعه ناپايدار، حذف پوشش گياهي، زمين ساخت و گسلش فعال و جنس زمين (سنگ و خاك سطحي) اشاره كرد. با وجود شيب‌هاي تند و اثر گسل‌هاي فعال ناپايداري متوسط تا زياد در بيشتر نيمه جنوبي مسير جاده چالوس قابل مشاهده است. زمين لغزش با سقوط سنگ در پهنه‌اي به طول ۳۰۰ متر، عرض ۲۰۰ متر و با طول لغزش حدود ۶۰۰ متر به بستر رودخانه كرج رسيده و موجب انسداد آن شده است. ايستگاه‌هاي هواشناسي بارندگي ۴۷ ميليمتر در كمتر از ۲ ساعت را در اين منطقه ثبت كرده‌اند. ۲۳ خرداد ماه با ايجاد گذر در پنجه لغزش در رودخانه كرج، مسير خروجي آب باز شد. مناطق آسيب‌ديده در نزديكي پليس راه سد كرج، تونل شماره 2، مخزن سد كرج و بخش پايين‌دست رودخانه كرج قرار داشت. رسوبات ناشي از سيلاب ۱۸ و ۱۹ خرداد موجب زمين لغزش شده و برخي رستوران‌ها در مسيل و نيز در بستر و حريم رودخانه كرج تخريب شدند كه در افزايش خسارات و صدمات اين سيلاب موثر بوده‌اند.
گزارش شده كه به رستوران‌هايي كه در سيل اخير تخريب شدند، از سوي شركت آب منطقه‌اي و منابع طبيعي استان البرز اخطاريه‌هاي متعدد جهت رفع تصرف داده شده بود.
علاوه بر عوامل طبيعي، عوامل دست‌ساز و به‌ويژه راهسازي مي‌تواند نقش مهمي در بروز ناپايداري در شيب‌هاي مشرف به جاده‌هايي مانند جاده چالوس داشته باشد. به منظور كاهش ريسك نسبي و افزايش پايداري دامنه‌ها، لازم است تا حد امكان از دستكاري اكوسيستم و تغيير كاربري فعلي زمين اجتناب شود.
همچنين سياستگذاري براي ساخت و سازهاي منطبق با ويژگي‌هاي ژئومورفولوژيكي و زمين‌شناختي ضروري است. بيشتر ناپايداري‌هاي دامنه‌اي جاده چالوس ناشي از دخالت و دستكاري انسان است. يكي از عوامل انساني موثر در بروز ناپايداري، راهسازي ناپايدار است. در مناطق كوهستاني، احتمال وقوع انواع ناپايداري‌ها با مداخله انسان‌ها افزايش مي‌يابد، زيرا تعادل طبيعي دامنه‌ها را تغيير داده و باعث تغيير شكل در زمين مي‌شود. اين موضوع همراه با خسارت مستقيم به تردد در جاده، باعث از بين رفتن بسياري از منابع طبيعي كشور نيز مي‌شود. جاده كرج - چالوس و بزرگراه تهران - شمال دو مسيري هستند كه شمال غرب تهران را به سواحل جنوبي درياي مازندران وصل مي‌كنند. ناپايداري‌هاي مكرر شيب‌ها با توسعه‌اي كه بدون ملاحظات مهندسي زمين‌شناختي و ژئوتكنيكي رخ داده موجب حوادث مكرر در جاده چالوس و در سال‌هاي اخير و از سال ۱۳۹۸ به بعد در جاده آزادراه جديدالتاسيس تهران-شمال شده است. حذف ملاحظات مهندسي زمين معمولا با توجيه كمبود بودجه و اهميت تسريع در نهايي كردن كار رخ مي‌دهد. تشديد تخريب جاده‌هايي مانند جاده چالوس و آزادراه تهران - شمال در پهنه‌هاي ناپايدار به ويژه در زمان بارندگي‌هاي شديد و پس از رخداد زمين لرزه‌هاي شديد قابل مشاهده است، مانند رخداد زلزله ۸ خرداد ۱۳۸۳ فيروزآباد كجور كه منجر به فوت ۲۷ نفر از سرنشينان خودرو‌هاي عبوري از جاده چالوس بر اثر زمين لغزش شد.